AUTOR: Selma Pašagić-Mušija, MA prehrambene tehnologije, specijalista nutricionizma
“Coffee is the friend that wakes you up in the morning.”
Anthony T. Hincks
Kafa, kava ili kahva je napitak sa prepoznatljivom aromom i ukusom koji se priprema od prženih zrna kafe , sjemenke iz bobica biljke Coffea . Biljke kafe uzgajaju se u više od 70 zemalja, prvenstveno u ekvatorijalnim regionima Amerika , Južne Azije , Indije i Afrike.
Dvije vrste koje se najčešće uzgajaju i koje imaju najveću potražnju su aromatična arabika , i manje sofisticirana, ali jača i izdržljivija robusta . Robusta kafa ima tendenciju da bude gorka i ima manje okusa. Napitak koji bi se pripremao od čiste robuste ne bi bio odgovarajućeg okusa, već opor i gorak, bez arome. Zbog toga se ova vrsta koristi prvenstveno za mješavine, budući da daje jačinu i punoću okusu. Robusta također sadrži oko 40-50 posto više kofeina od arabike. Zbog toga se ova vrsta koristi kao jeftinija zamjena za arabiku u mnogim komercijalnim mješavinama kafe. Zrna robuste dobre kvalitete koriste se u tradicionalnim talijanskim mješavinama espressa za postizanje punog okusa i bolje pjene (poznate kao krema).
Kad sazru, zrna kafe se ubiraju, obrađuju i suše. Zelena (nepržena) zrna kafe su jedan od najprodavanjih poljoprivrednih proizvoda u svijetu. Nakon prodaje, zrna se prže do različitih stepena, u zavisnosti od željenog ukusa, boje – tamno ili tamnije, nakon toga se melju u različitim omjerima, prave se mješavine pržene, mljevene kafe te se kuha da bi se dobila kafa kao napitak.
Najpoznatiji i najvažniji sastojak kafe je kofein , koji se apsorbira, odnosno prelazi direktno u krv gdje se zadržava otprilike do četiri sata. Kofein stimulira centralni nervni sistem, odnosno mozak te povećava budnost, pažnju, raspoloženje. U prosječnoj ga šoljici kafe ima oko 100 do 150 mg kofeina.
Kofein je najčešće korištena tvar sa stimulativnim djelovanjem na centralni nervni sistem, a njegova konzumacija najčešće je posljedica unosa hrane i pića koja ga sadrže (kafa, čaj, čokolada, dodaci prehrani s biljnim ekstraktima guarane, mate herba). Zbog svoje neškodljivosti, kofein je siguran ksantinski alkaloid za ljudsku konzumaciju u širokom rasponu doza. Osim zbog stimulirajućeg učinka na centralni nervni sistem, koristi se i zbog svojih lipolitičkih svojstava i
svojstava povećanja diureze, ali i kao dopušteni ergogeni spoj kod sportista.
Česta zabluda koja se povezuje sa kafom jeste da kafa povisuje krvni pritisak, što je samo djelomično tačno jer će taj efekt povećanja pritiska biti relativno slab i kratkotrajan. Poslije toga će vrijednost krvnog pritiska opasti više nego što je prvobitno porasla, tako da se može reći i da kafa snižava krvni pritisak. No, pretjerivanje s kafom, kao i pretjerivanje u bilo čemu, nije dobro. Najčešći problemi koji se javljaju su nesanica, uznemirenost, lupanje srca, bol u želucu. Iako može dovesti do kratkotrajnog povećanja krvnog pritiska među osobama s hipertenzijom, konzumacija kafe može smanjiti rizik od incidentne hipertenzije i smrtnosti u opštoj populaciji.
Kafa ne samo da je napitak koji se najviše konzumira u svijetu, već se pridružuje mediteranskoj prehrani kao jedan od onih sastojaka prehrane koji produžuju život, štite od neuroloških i bolesti jetre te štite od bolesti drugih organa. Također postoji povezanost između povećane konzumacije kafe i ukupnog protuupalnog učinka te zaštitu od nekih vrsta karcinoma, pri čemu kafa djeluje i kao kemopreventivno, ali i kao kemoterapijsko sredstvo.
Prema pisanju portala Daily Coffee News, umjerena konzumacija kafe mogla biti dio zdravog načina života za prevenciju ili zbrinjavanje stanja depresije ili tjeskobom u opštoj populaciji.
U Bosni i Hercegovini se kafa, tzv. bosanska kafa, kuha u džezvi, pije sa „ćejfom i natenane“, iz fildžana ili šoljice. Prva kafana u zapadnoj Evropi otvorena je u Sarajevu prije skoro 500 godina, negdje u predjelu Bentbaše. Bilo je to 1534 od., odmah nakon otvaranja prve kafane u Istanbulu.
Literatura:
- Ősz BE, Jîtcă G, Ștefănescu RE, Pușcaș A, Tero-Vescan A, Vari CE. Caffeine and Its
Antioxidant Properties-It Is All about Dose and Source. Int J Mol Sci. 2022;23(21):13074.
Published 2022 Oct 28. doi:10.3390/ijms232113074 - Safe S, Kothari J, Hailemariam A, Upadhyay S, Davidson LA, Chapkin RS. Health Benefits of
Coffee Consumption for Cancer and Other Diseases and Mechanisms of Action. Int J Mol Sci.
2023;24(3):2706. Published 2023 Jan 31. doi:10.3390/ijms24032706 - Teramoto M, Yamagishi K, Muraki I, Tamakoshi A, Iso H. Coffee and Green Tea
Consumption and Cardiovascular Disease Mortality Among People With and Without
Hypertension. J Am Heart Assoc. 2023;12(2):e026477. doi:10.1161/JAHA.122.026477 - https://sh.wikipedia.org/wiki/Kava
